Hoewel ze al meer dan dertig jaar uit Wittelte weg was en een gezin had gesticht in Alphen aan den Rijn, kon ze het niet over haar hart verkrijgen het ouderlijk huis in Wittelte te verkopen toen haar ouders naar het verpleeghuis gingen. Geke Kloeze en haar man Rien Hage besloten er zelf te gaan wonen. Het was niet alleen de emotionele waarde van een ouderlijk huis die Geke en Rien deed besluiten terug te gaan naar Drenthe. Het pand is namelijk een voormalig tolhuis en smederij en staat op de gemeentelijke monumentenlijst.
Tolhuis Wittelte werd smederij
Het tolhuis werd in 1906 gebouwd toen de zandweg van Wittelte naar Diever verhard werd. Achterin het tolhuis, waar Geke en Rien nu de keuken hebben, stond vee. Van het werk als tolbaas alleen kon men toen niet rondkomen. 23 jaar werd er tol geheven tot de tol in 1929 werd afgeschaft.
Jan Kloeze, de opa van Geke, kocht het pand en startte een smederij in de naastgelegen schuur. Als zoon van de smid in Diever met een oudere broer die de smederij van vader zou overnemen, zag Jan een kans om in Wittelte het beroep van smid te kunnen blijven uitvoeren. Hij werkte als hoefsmid, maakte kachels, hang- en sluitwerk.
In 1960 nam zoon Harm de smederij over. De landbouwmechanisatie was in opkomst, waarmee Harm de werkzaamheden uitbreidde met het maken en verkopen van landbouwbenodigdheden en -materialen. Ook de smederij werd hiervoor uitgebreid. Een grote molensteen in het straatwerk voor de smederij herinnert aan de tijd dat Harm hoepels maakte voor om houten koetswielen. Gedurende een jaar of vijftien werd er bij het afnemen van landbouwpaarden nauwelijks meer hoefbeslag gemaakt tot in de jaren 80 er weer luxepaarden kwamen die van hoefijzers voorzien werden.
Winkel en bezinepomp
Om meer inkomsten te genereren kwam er tussen het huis en de smederij een winkel waar onder andere fietsen, wasmachines en lampen werden verkocht. ‘Alles wat niet eetbaar is werd hier verkocht,’ vertelt Geke. Voor het pand kwam een benzinepomp voor auto’s en brommers. Tot aan 2007 was de smederij in bedrijf tot Harm er mee stopte.
In 2013 betrokken Geke en Rien het monumentale pand. Ze stripten de binnenkant van het tolhuis en richtten het in naar de eisen van deze tijd. De smederij hielden ze intact. Geke pakte het smeden op als hobby.
‘Smeden is zo leuk, je kunt zulke mooie dingen maken.’
‘Ik was als kind al geïnteresseerd in het smeedwerk van mijn vader. Maar mijn ouders vonden het vak niet geschikt voor een meisje, dus ik ben apothekersassistente geworden.’ Toen ze in 2013 weer in het ouderlijk huis ging wonen begon het bij Geke weer te kriebelen en besloot ze een cursus siersmeden te volgen. Puur voor de lol is Geke nu in haar spaarzame vrije tijd aan het smeden. ‘Smeden is zo leuk, je kunt zulke mooie dingen maken.’ Treurig is wel dat haar vader haar niet meer aan het werk kan zien. Hij is inmiddels overleden. ‘Ik zie het nu als een gemiste kans dat ik het smeden niet van mijn vader heb geleerd. Wel hielp ik hem 15 jaar lang tijdens de Oogstdag in Lhee waar ik de veldsmidse aantrapte. Maar ik heb nooit met hem aan het vuur gestaan. Jammer dat we daar al die jaren nooit tijd voor hebben gemaakt.’
‘Dit is een waardevol schilderij. Mijn vader, die toen al nauwelijks meer smeedde, ging er voor poseren. Moeder stond er steeds vanuit de deur naar te kijken waardoor de bekende kunstschilder Gerard Huijsman bedacht haar er ook bij op te schilderen. Een half jaar erna kreeg mijn moeder een herseninfarct, kreeg mijn vader Alzheimer en waren ze beide niet meer zoals ik ze kende. Dat maakt dit schilderij extra bijzonder.’
Kloeze is een smedennaam, weet Geke. ‘Ik heb me laten vertellen dat het ‘bij het smidsvuur’ betekent.’
Sinds ze weer een (replica van een) tolbord op de gevel hebben geplaatst krijgt het voormalige tolhuis van Geke en Rien veel aandacht van passanten.
Het oorspronkelijke smidsvuur, waarvan de tekening nog zichtbaar is op de wand, was doorgebrand. Uit de technische school in Alphen aan den Rijn, waar Rien werkzaam was, kon Harm een smidsvuur kopen. Er werd immers geen les meer gegeven in ambachtelijk ijzer smeden.
De travaille (hoefstal) achter het pand is nog aanwezig. ‘Mijn vader gebruikte het nauwelijks. Hij werkte liever los uit de handen. Hij was heel goed met de paarden, behandelde ze met respect en dat werkte goed. Slechts een keer in zijn leven heeft hij een trap van een paard gekregen.’
Open Monumentendagen
Dit artikel is geschreven in het kader van de Open Monumentendagen van 2017 waarbij Westerveld gastheer was van de landelijke opening. Er verscheen dat jaar een speciale uitgave van InWesterveld Magazine met interessante artikelen over monumenten in Westerveld. Omdat vanwege corona de Open Monumentendagen dit jaar niet door kunnen gaan, herpubliceren we een paar artikelen uit die monumentenspecial van 2017.